Rituelen bij Rouw

'Nou lieverd, zitten we hier met een cognacje mijn afscheid te bespreken' Geen coachee dit keer maar mijn eigen vader. We zitten als gezin om tafel en alles komt langs, van kist tot sprekers tot condoleren etc. Ik had bedacht van tevoren dat ik dit lastig zou vinden. Dat was het niet. Wel confronterend, emotioneel ook met vlagen. Met een traan en een lach En fijn, fijn om op papier te hebben wat paps wil. Welke wensen hij heeft en wat hij belangrijk vind. Halverwege hebben we allemaal een droge mond. 'doe mij maar een cognacje' zegt paps. Allemaal een drankje, toastjes op tafel en weer verder praten. Niet omdat het onderwerp zo feestelijk is. Wel omdat het leven gevierd mag worden. Hij heeft genoten van zijn tijd hier, van ons. En wij van hem. Nu is hij langzaam aan het loslaten, beetje bij beetje. Hij moet wel, wij ook. Ik heb even getwijfeld of ik dit hier ging delen en doe het toch. Omdat afscheid nemen ontzettend moeilijk is. En ik weet dat het helpend is om dit bewust te doen. Om hier aandacht voor te hebben. Dit helpt je in je rouwproces straks en het verlies nu. Herkenbaar of juist niet?

Misschien ben je ouder, tante, oma, buurvrouw, vriendin. We hebben bijna allemaal kinderen in onze directe omgeving. Vroeg of laat krijgen alle kinderen te maken met verlies. Of het nu gaat om het overlijden van een grootouder, een huisdier, een scheiding of een verhuizing — verlies is een onderdeel van het leven. Maar hoe ga je als volwassene om met het verdriet van een kind? Hoe bied je steun, troost én eerlijkheid zonder hen te overspoelen? Leren omgaan met verlies Elk kind heeft verlies in zijn/haar leven en leert daarmee om te gaan. Dat doen ze door ervaringen op te bouwen en te kijken naar hoe hun omgeving reageert op dat verlies. We hebben allemaal een diep verlangen om gezien te worden, erkend te worden en gehoord te worden. Een kind doet er alles aan om de goedkeuring, liefde en erkenning van de ouders te ontvangen. Dat maakt dat kinderen zich aanpassen en bepaald gedrag laten zien. Dit werkt ook zo als er rouw & verlies in hun leven komt. Als voorbeeld neem ik Fiene. Fiene is 5 jaar wanneer haar oma ernstig ziek wordt. Ze voelt dat er iets is en vraagt aan haar moeder wat er aan de hand is. Moeder wil haar beschermen en zegt: niks lieverd, er is niks aan de hand. Fiene snapt het niet, ze voelt dat mama verdrietig is en dat er iets aan de hand is. Maar blijkbaar klopt haar gevoel niet. Dus stopt ze het weg. Als Fiene 8 is en moet huilen wordt ze uitgelachen op school. En dat is de bevestiging: zie je wel, ik moet mijn gevoel wegstoppen. Dit voorbeeld betekent niet dat Fiene niet kan leren om goed om te gaan met verlies en met rouw. Of dat één verkeerde opmerking zulke verstrekkende gevolgen heeft dat een kind niet meer durft te voelen. Het geeft echter wel aan dat kinderen hun eigen conclusies trekken als ze voelen dat er iets aan de hand is. En die eigen conclusies kunnen compleet de plank misslaan, helemaal als kinderen in de fantasie fase zijn. Kinderen voelen meer dan je denkt Kinderen pikken signalen feilloos op. Ze merken verdriet op, voelen spanningen, en trekken hun eigen conclusies — zelfs als je probeert hen te beschermen. Juist door te zwijgen kunnen kinderen gaan twijfelen aan hun gevoelens of zichzelf de schuld geven. Eerlijk zijn, op een kinderlijke maar duidelijke manier, helpt hen om te begrijpen wat er aan de hand is. Als iemand is overleden, zeg dan niet ‘oma is overleden’ tegen een kind want overleden klinkt als overleven. ‘Oma is er niet meer’ kan klinken alsof oma nog wel terug kan komen. Je mag gerust zeggen dat oma dood is. Heel concreet en daarmee ook heel duidelijk. Zo kan het kind eerder beseffen wat er aan de hand is. Vooral kinderen onder de 6 jaar hebben nog geen tijdsbesef. Woorden als nooit of voor altijd zegt hun weinig. Het kan dus ook zijn dat je het vaker moet herhalen. Rond kerst kun je bijvoorbeeld zeggen: “Het is zo jammer dat oma er niet meer bij kan zijn, omdat ze dood is.” Openheid geeft veiligheid In plaats van het verdriet weg te stoppen, kunnen we kinderen helpen er op een gezonde manier mee om te gaan. Dat begint met woorden geven aan wat er gebeurt — ook aan je eigen emoties. Bijvoorbeeld: "Ik huil omdat mijn vader dood is. En ik was heel gek op hem. Als iemand doodgaat van wie je houdt, dan voel je verdriet." Zo leer je een kind dat verdriet er mag zijn. Het vertellen Kinderen hebben het gelijk door als volwassenen emotioneel veranderen. Zodra dat zo is raad ik aan om uit te gaan leggen wat er aan de hand is. Bij elk soort verlies, onderstaand voorbeeld gaat over overlijden, maar geldt net zo goed voor een scheiding of ander verlies. Bijvoorbeeld: “Opa is ernstig ziek, de arts gaat er alles aan doen om hem beter te maken en het kan ook zijn dat hij dood gaat.” Wanneer je een kind zoiets gaat vertellen zorg dan altijd voor een warme sfeer. Ga dicht bij elkaar zitten en zorg voor een sfeer die bijna gezellig is. Misschien wat lekkers te drinken of fijne muziek aan. Het mag echt aangenaam voelen. Zorg ervoor dat het kind zich geborgen en veilig voelt. Er is geen andere weg dan het vertellen, als je er niet over praat met een kind dan gaat die er alleen mee zitten. Met alle verkeerde conclusies en gedachten tot gevolg. Kinderen rouwen... en herrouwen Rouw is geen moment, maar een proces. Kinderen rouwen niet één keer, maar steeds opnieuw — bij belangrijke mijlpalen beseffen ze wat ze missen. Het verlies komt telkens in een andere vorm terug. Een schaduw die bij het leven hoort, vooral zichtbaar op momenten van licht. Webinar: leren omgaan met verlies Wil je meer leren over hoe je kinderen begeleidt bij rouw en verlies? Meld je aan voor het webinar op maandag 1 september . Daarin leer je over de vier rouwtaken voor kinderen, praktische manieren van communiceren, en hoe je herinneren een plek kunt geven. Je kunt het webinar ook terugkijken als je niet live aanwezig kunt zijn. Aanmelden kan via e-mail: stepwellcoach@gmail.com of via de socials.