Wat is levend verlies?

Lineke

Levend verlies is verlies wat niet meer weg gaat.

Auw, dat is misschien helemaal niet wat je wilde horen.

Levend verlies, een term waar je vaak pas mee in aanraking komt als het in je leven opduikt.

Levend verlies is verlies dat in je leven komt en niet meer weggaat, het wordt ook wel chronisch verlies genoemd of anticiperend verlies.  Het komt voor als jijzelf of een naaste worden getroffen door door een (chronische) ziekte of beperking. Dat kan komen door kanker, niet aangeboren hersenletsel, dementie  of andere chronische aandoeningen zoals COPD.


Als je deze blog leest is de kans groot dat jouw levende verlies gaat over iemand van wie je houdt en die niet meer beter wordt. Wiens gezondheid achteruit gaat en waarvan je weet dat er in de toekomst ook het overlijden aan gaat komen.

Dat verlies is er altijd, soms wat meer op de voorgrond en soms wat meer op de achtergrond. Maar altijd aanwezig, en dat maakt het zwaar. Je hebt een lange adem nodig bij dit verlies.


Je zal ook merken dat het niet meer beter worden van degene van wie jij houdt impact heeft op verschillende vlakken in je leven. Ik gebruik hier in mijn coaching de verliescirkel voor. Hoe meer vlakken in je leven beïnvloed worden door jouw verlies, hoe meer je fundering gaat schudden. En dat is wat je merkt bij levend verlies, dat je de balans kwijt bent of raakt in je leven en je een nieuwe balans moet gaan creëren.  En hoe doe je dat?


Verlies herkennen is dan een eerste stap. En dat is pijnlijk, verdrietig, kwetsbaar en onzeker. En nog heel veel emoties meer.

Je realiseert je dat degene van wie je houd niet meer beter wordt en dat de toekomst onzeker is. Je hebt veel vragen waar lang niet altijd een antwoord op komt. Je merkt dat je praktisch in je agenda ook ruimte gaat maken, om mee te gaan met gesprekken of onderzoeken of om tijd samen door te brengen.


Als ik terug kijk hoe dit voor mij was, vond ik de eerste periode heftig en kwamen er daarna inderdaad golven van verlies met heftige pieken die dan langzaam weer afnamen.

Mijn vader kreeg ondertussen alweer 6 jaar geleden de diagnose longkanker en heeft daarvoor een scala aan behandelingen gehad. Allemaal gericht op genezing.  En toen kwam 3 jaar geleden het bericht dat er opnieuw uitzaaiingen waren gevonden en dat hij niet meer te genezen was. Hij ging de palliatieve fase in waarbij er nog wel werd behandelend (immunotherapie) maar puur gericht op verlening van het leven, genezing was niet meer mogelijk.


Ik herinner me nog de paniek die ik voelde toen ik de eerste diagnose hoorde, met de woorden van de arts: als we niks doen heeft hij nog maximaal een jaar te leven. In gedachten zag ik de begrafenis al voor me. En toen bleek dat de operatie goed was gegaan en hij kankervrij was. Daarna kwam het terug en werd er chemotherapie ingezet. Weer positieve berichten, u bent schoon. En het kwam terug en toen werd er radiotherapie ingezet. Ook hierna weer positief maar wel met de kanttekening: het is al een aantal keer teruggekomen. Het ziet er nu goed uit maar we kunnen niet in de toekomst kijken. En het kwam terug, nu niet meer te behandelen.


Ondertussen zijn we jaren verder, zijn er meerdere ziekenhuisopnames geweest, relatief goede uitslagen na een scan maar ook slechte uitslagen.  Tussen alle scans, opnames en nieuwe klachten door zakt het verlies weer terug naar de achtergrond. En als er weer wat speelt dan komt het verlies meer naar voren. Ik weet uit ervaring dat ik me dan vermoeider voel. Ik weet ondertussen ook wat wel en niet werkt voor mij. Ik heb hele fijne ondersteuning gehad van mijn mede wandelcoaches, coach supervisor en de  oprichters van stichting verborgen verlies waar ik een opleiding volg.


Dit heeft er bij mij voor gezorgd dat ik toch vol mijn leven kan leiden. Het verlies is er, het mag er ook zijn. Ik ben blij met alle momenten die ik (nog) samen heb met mijn vader, de mooie en de lastige. Ik heb geleerd om te voelen en hier niet voor terug te deinzen, want wegduwen werkt alleen maar averechts en maakt het groter dan het hoeft te zijn. Ik weet hoe ik met verlies in het algemeen omga, hoe mijn coping is en heb geleerd om af te wisselen in de verschillende coping strategieën.


Dat gun ik jou ook.

Begin bij de eerste stap, dat is het herkennen van jouw verlies. En het erkennen van jouw verlies als verlies.

Levend verlies, het gaat niet meer weg en dat is pijnlijk.


Inspiratie l tips l praktijkvoorbeelden

Rituelen bij Rouw

door Lineke Gitsis - van Essen • 1 september 2025
Rituelen bestaan al heel lang, ze markeren een moment van overgang en van verandering. Ik wil het met je hebben over afscheidsrituelen. Iets wat je doet als je afscheid gaat nemen van iemand of doet nadat je al afscheid hebt genomen. Afscheid nemen Er zijn verschillende momenten van afscheid nemen. Het eerste afscheid als iemand komt te overlijden. Afscheid nemen wanneer diegene een laatste rustplaats krijgt. En dan begint je rouwproces Een afscheidsritueel is niet voorbehouden aan de eerste week of weken van rouw. Juist de periode erna, als jij in je rouwproces zit, helpt een passend afscheidsritueel je verder. In elke fase van je rouwproces. En dat maakt een passend afscheidsritueel zo waardevol, het helpt je elke keer een stapje verder. Misschien heb jij heel bewust afscheid genomen. Misschien werd je zo geleefd dat je er wel bij was maar niet echt afscheid hebt genomen. Je voelt het verlies maar omdat er geen duidelijk afscheid is genomen kan je rouwproces niet beginnen. Waarom een afscheidsritueel? Een afscheidsritueel is iets wat je zelf kunt doen, het is zichtbaar. Daarmee ga je uit je hoofd en je gedachten en kom je in beweging. Het creëert duidelijkheid, markeert een overgang van de ene fase naar de andere. Helpt je als het ware om die ene bladzijde om te slaan zodat je naar de volgende bladzijde kan gaan. Wat belangrijk is, is dat je het ritueel niet zomaar doet omwille van het ritueel, maar dat je er bij bent. Heel bewust, in het hier en nu. Dat het past bij jou en past bij degene van wie je afscheid neemt. Waar voldoet een helend afscheidsritueel aan? – Het ritueel heeft een begin. – Je bent op een specifieke plaats of maakt de plek tijdelijk uniek. – Je neemt de tijd. – Je geeft aandacht aan wat of wie er niet meer is. – Je voelt wat er te voelen is. – Je kijkt terug op het verleden. – Je haalt herinneringen op. – Je ervaart waardering (dankbaarheid, liefde, trots, blijdschap) – Je sluit het ritueel af. Ik heb een heel aantal mooie gesprekken gehad met mensen waarin ze hun ritueel deelden. Een greep hieruit: - een brief schrijven om te kunnen uiten wat ze eerder niet kon. Zowel aan zichzelf als aan degene die ze nu zo mist - voordat ze op vakantie gaat een welgemeend: 'nou pap, geniet je weer mee door mijn ogen'? - hij bakt pannenkoeken op belangrijke herinnerings dagen - zij brandt een kaarsje en smudge stick en herdenkt wat er was - als zij een veer vindt met wandelen neemt ze hem mee naar huis en voegt ze hem toe aan een groeiende collectie. De veren doen haar denken aan degene die ze nu moet missen en geven warmte en een gevoel van nabijheid. Wat zou een passend afscheidsritueel voor jou kunnen zijn?

Persoonlijk: met een cognacje mijn vaders afscheid doorspreken

door duda-wsm • 8 augustus 2025
'Nou lieverd, zitten we hier met een cognacje mijn afscheid te bespreken' Geen coachee dit keer maar mijn eigen vader. We zitten als gezin om tafel en alles komt langs, van kist tot sprekers tot condoleren etc. Ik had bedacht van tevoren dat ik dit lastig zou vinden. Dat was het niet. Wel confronterend, emotioneel ook met vlagen. Met een traan en een lach En fijn, fijn om op papier te hebben wat paps wil. Welke wensen hij heeft en wat hij belangrijk vind. Halverwege hebben we allemaal een droge mond. 'doe mij maar een cognacje' zegt paps. Allemaal een drankje, toastjes op tafel en weer verder praten. Niet omdat het onderwerp zo feestelijk is. Wel omdat het leven gevierd mag worden. Hij heeft genoten van zijn tijd hier, van ons. En wij van hem. Nu is hij langzaam aan het loslaten, beetje bij beetje. Hij moet wel, wij ook. Ik heb even getwijfeld of ik dit hier ging delen en doe het toch. Omdat afscheid nemen ontzettend moeilijk is. En ik weet dat het helpend is om dit bewust te doen. Om hier aandacht voor te hebben. Dit helpt je in je rouwproces straks en het verlies nu. Herkenbaar of juist niet?

Rouw door kinderogen

door Lineke Gitsis - van Essen • 29 juli 2025
Misschien ben je ouder, tante, oma, buurvrouw, vriendin. We hebben bijna allemaal kinderen in onze directe omgeving. Vroeg of laat krijgen alle kinderen te maken met verlies. Of het nu gaat om het overlijden van een grootouder, een huisdier, een scheiding of een verhuizing — verlies is een onderdeel van het leven. Maar hoe ga je als volwassene om met het verdriet van een kind? Hoe bied je steun, troost én eerlijkheid zonder hen te overspoelen? Leren omgaan met verlies Elk kind heeft verlies in zijn/haar leven en leert daarmee om te gaan. Dat doen ze door ervaringen op te bouwen en te kijken naar hoe hun omgeving reageert op dat verlies. We hebben allemaal een diep verlangen om gezien te worden, erkend te worden en gehoord te worden. Een kind doet er alles aan om de goedkeuring, liefde en erkenning van de ouders te ontvangen. Dat maakt dat kinderen zich aanpassen en bepaald gedrag laten zien. Dit werkt ook zo als er rouw & verlies in hun leven komt. Als voorbeeld neem ik Fiene. Fiene is 5 jaar wanneer haar oma ernstig ziek wordt. Ze voelt dat er iets is en vraagt aan haar moeder wat er aan de hand is. Moeder wil haar beschermen en zegt: niks lieverd, er is niks aan de hand. Fiene snapt het niet, ze voelt dat mama verdrietig is en dat er iets aan de hand is. Maar blijkbaar klopt haar gevoel niet. Dus stopt ze het weg. Als Fiene 8 is en moet huilen wordt ze uitgelachen op school. En dat is de bevestiging: zie je wel, ik moet mijn gevoel wegstoppen. Dit voorbeeld betekent niet dat Fiene niet kan leren om goed om te gaan met verlies en met rouw. Of dat één verkeerde opmerking zulke verstrekkende gevolgen heeft dat een kind niet meer durft te voelen. Het geeft echter wel aan dat kinderen hun eigen conclusies trekken als ze voelen dat er iets aan de hand is. En die eigen conclusies kunnen compleet de plank misslaan, helemaal als kinderen in de fantasie fase zijn. Kinderen voelen meer dan je denkt Kinderen pikken signalen feilloos op. Ze merken verdriet op, voelen spanningen, en trekken hun eigen conclusies — zelfs als je probeert hen te beschermen. Juist door te zwijgen kunnen kinderen gaan twijfelen aan hun gevoelens of zichzelf de schuld geven. Eerlijk zijn, op een kinderlijke maar duidelijke manier, helpt hen om te begrijpen wat er aan de hand is. Als iemand is overleden, zeg dan niet ‘oma is overleden’ tegen een kind want overleden klinkt als overleven. ‘Oma is er niet meer’ kan klinken alsof oma nog wel terug kan komen. Je mag gerust zeggen dat oma dood is. Heel concreet en daarmee ook heel duidelijk. Zo kan het kind eerder beseffen wat er aan de hand is. Vooral kinderen onder de 6 jaar hebben nog geen tijdsbesef. Woorden als nooit of voor altijd zegt hun weinig. Het kan dus ook zijn dat je het vaker moet herhalen. Rond kerst kun je bijvoorbeeld zeggen: “Het is zo jammer dat oma er niet meer bij kan zijn, omdat ze dood is.” Openheid geeft veiligheid In plaats van het verdriet weg te stoppen, kunnen we kinderen helpen er op een gezonde manier mee om te gaan. Dat begint met woorden geven aan wat er gebeurt — ook aan je eigen emoties. Bijvoorbeeld: "Ik huil omdat mijn vader dood is. En ik was heel gek op hem. Als iemand doodgaat van wie je houdt, dan voel je verdriet." Zo leer je een kind dat verdriet er mag zijn. Het vertellen Kinderen hebben het gelijk door als volwassenen emotioneel veranderen. Zodra dat zo is raad ik aan om uit te gaan leggen wat er aan de hand is. Bij elk soort verlies, onderstaand voorbeeld gaat over overlijden, maar geldt net zo goed voor een scheiding of ander verlies. Bijvoorbeeld: “Opa is ernstig ziek, de arts gaat er alles aan doen om hem beter te maken en het kan ook zijn dat hij dood gaat.” Wanneer je een kind zoiets gaat vertellen zorg dan altijd voor een warme sfeer. Ga dicht bij elkaar zitten en zorg voor een sfeer die bijna gezellig is. Misschien wat lekkers te drinken of fijne muziek aan. Het mag echt aangenaam voelen. Zorg ervoor dat het kind zich geborgen en veilig voelt. Er is geen andere weg dan het vertellen, als je er niet over praat met een kind dan gaat die er alleen mee zitten. Met alle verkeerde conclusies en gedachten tot gevolg. Kinderen rouwen... en herrouwen Rouw is geen moment, maar een proces. Kinderen rouwen niet één keer, maar steeds opnieuw — bij belangrijke mijlpalen beseffen ze wat ze missen. Het verlies komt telkens in een andere vorm terug. Een schaduw die bij het leven hoort, vooral zichtbaar op momenten van licht. Webinar: leren omgaan met verlies Wil je meer leren over hoe je kinderen begeleidt bij rouw en verlies? Meld je aan voor het webinar op maandag 1 september . Daarin leer je over de vier rouwtaken voor kinderen, praktische manieren van communiceren, en hoe je herinneren een plek kunt geven. Je kunt het webinar ook terugkijken als je niet live aanwezig kunt zijn. Aanmelden kan via e-mail: stepwellcoach@gmail.com of via de socials.